نقش معدن در اقتصاد
طبق گزارش دنیای‌اقتصاد، نقش معدن و صنایع معدنی در اقتصاد از چه جنبه‌هایی اهمیت دارد؟ ارزیابی‌ها از نقش معدن در اقتصاد نشان می‌دهد بخش معدن کشور از لحاظ «نیاز انسان به مواد معدنی»، «گردش مالی بخش معدن در جهان»، «تجارت خارجی بخش معدن و صنایع معدنی»، «ارزش منابع طبیعی ایران» و «ذخایر معدنی ایران و جهان» دارای اهمیت است. در گزارش دنیای‌اقتصادصورت وضعیتی از بخش معدن و صنایع معدنی ایران و جهان ارائه شده است.
در گزارش وال‌استریت، نفت، گاز، زغال‌سنگ، جنگل و چوب، طلا و نقره، مس، اورانیوم، آهن خام و فسفات که همگی از منابع مهم جهانی هستند، به‌عنوان شاخص ثروت در نظر گرفته شده‌اند. با این رویکرد کشورهای «روسیه»، «آمریکا»، «عربستان»، «کانادا»، در رتبه‌های اول تا چهارم جهان و «ایران» با ۳/ ۲۷ تریلیون دلار از منابع زیرزمینی طبیعی در رتبه پنجم دنیا قرار می‌گیرد. از دیگر موضوعاتی که اهمیت معدن و صنایع معدنی را بیش از پیش نمایان می‌کند این است که هر فرد در یک زندگی استاندارد به ۱۴۰۰ تن مواد معدنی، فلزات و سوخت نیاز دارد که ۱۵ تن آن را فلزات پایه تشکیل می‌دهد.
گردش مالی بخش معدن
ردش مالی بخش معدن در جهان حاکی است، از ۸هزار میلیارد دلار گردش مالی بخش صنعت دنیا در سال، ۲/ ۲ هزار میلیارد دلار آن (حدود ۳۰ درصد) مربوط به بخش معدن است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که از ۱۸۰۸میلیون تن فولاد در جهان سهم ایران ۵/ ۲۴ میلیون تن است. از ۷۳۰۰میلیون تن تولید زغال سنگ در جهان سهم ایران حدود ۲ میلیون تن، از ۴۲۰۰میلیون تن تولید سیمان در جهان سهم ایران برابر با ۵۳ میلیون تن، از ۲۲۰۰میلیون تن تولید سنگ آهن در جهان، سهم ایران برابر با ۷۶ میلیون تن و از ۵/ ۲۰ میلیون تن تولید مس در جهان، سهم ایران حدود ۲۴/ ۰ میلیون تن است.
در بخش تجارت خارجی هم ایران در بخش معدن و صنایع معدنی با صادرات ۲/ ۹ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۷، سهم ۲۱ درصد از ارزش کل صادرات کشور را به خود اختصاص داده است. فولاد و محصولات فولادی با ۹/ ۸ میلیون تن به ارزش ۱/ ۴ میلیارد دلار در رتبه اول صادرات زنجیره معدن قرار دارد. مطالعه ارزیابی ذخایر معدنی ایران براساس گزارش بین‌المللی USGS که توسط کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران ارائه شده نشان می‌دهد از ذخایر معدنی جهان، ۴۴ تیپ ماده معدنی گزارش شده است. این در حالی است که برای ذخایر معدنی ایران ۳۵تیپ ماده معدنی گزارش شده است. در ذخایر معدنی جهان سنگ آهک، سنگ لاشه، بالاست، سنگ گچ و سنگ نمک دیده نشده است، این در حالی است که این مواد معدنی در ذخایر معدنی ایران براساس گزارش مرکز آمار آورده شده است. سهم بخش معدن از تولید ناخالص داخلی جهانی، ۱/ ۵ درصد است. اما سهم معدن از اقتصاد ایران چقدر است؟ مجموع ارزش تولیدات صورت گرفته در بخش معدن طی سال ۱۳۹۶ حدود ۳/ ۱ میلیارد دلار بوده است که نشان‌دهنده سهم ۷/ ۰ درصدی این بخش از GDP است. سهم نزولی معدن از GDP طی پنج سال براساس آمار بانک مرکزی از رقم ۰۳/ ۱ درصد سال ۹۱ به ۶۸/ ۰ درصد در سال ۱۳۹۶ رسیده است. در محاسبه سهم معدن در اقتصاد داخلی نمی‌توان فقط به دستاوردهای استخراج از معادن توجه داشت، بلکه باید یک زنجیره ارزش افزوده‌ای را در نظر داشت که مصالح ساختمانی، گچ و... هم در آن نقش دارند، به‌معنای اینکه ساخت‌وساز یک خانه هم بدون محصولات معدنی امکان‌پذیر نیست. در این گزارش همچنین سهم مستقیم و غیرمستقیم بخش معدن از تولید ناخالص داخلی جهانی، ۵/ ۱۰ درصد اعلام شده است. در سال ۲۰۱۵ در آمریکا به میزان ۸۰ میلیارد دلار ارزش مواد معدنی تامین شده است و در چرخه بعدی به ۶۳۰ میلیارد دلار رسیده، در صنایع پایین‌دستی نیز به ۲هزار و ۴۰۰میلیارد دلار رسیده و ۳۰برابر شده است. با تحقق و در نظر گرفتن کل زنجیره پایین دستی مواد معدنی، سهم معدن در تولید ناخالص داخلی ایران تا ۲۰ درصد خواهد بود. سهم معدن از اشتغال مستقیم جهانی ۳۰ میلیون نفر است. معدن جزو حوزه‌هایی است که باعث اشتغال پایدار متوازن و افراد بومی می‌شود. متوسط ضریب اشتغال غیرمستقیم بخش معدن در جهان، ۷ نفر است و در بین حوزه کشاورزی، حوزه آموزش، گردشگری و بانکداری بیشترین اشتغال غیرمستقیم را ایجاد می‌کند. سهم معدن از اشتغال مستقیم و غیرمستقیم جهانی حدود ۲/ ۵ درصد است (۲۰۰ میلیون نفر). تعداد شاغلان مستقیم معادن در حال بهره‌برداری ایران براساس گزارش مرکز آمار در سال ۱۳۹۶، حدود ۹۶ هزار نفر است. با احتساب ضریب ایجاد شغل غیرمستقیم در بخش معدن (معادل ۷ نفر)، جمع اشتغال مستقیم و غیرمستقیم معدن ایران برابر ۷۶۸ هزار نفر است.
با توجه به سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و تولید ۷۰۰میلیون تن ماده معدنی، توجه ویژه به بخش معدن و صنایع معدنی به‌عنوان یک صنعت خودکفا (معدن به جای نفت) می‌تواند نقش موثری در رشد اقتصادی کشور داشته باشد. اهمیت بخش معدن و صنایع معدنی و نقش درآمدهای حاصل از آن برای پوشش بیش از ۶۰درصد از درآمدهای نفتی کشور خواهد بود. ایران یک درصد از ذخایر معدنی خود را بهره‌برداری می‌کند، در حالی که نُرم جهانی حدود ۵ درصد است. در صورتی که ایران با نرم جهانی از ذخایر معدنی خود بهره‌برداری کند، چند برابر درآمدهای نفتی حاصل می‌شود. در بحث مقایسه ایران با سایر کشورها، باید اصل تطابق بین هزینه و درآمد (قدرت خرید) و دسترسی به زیرساخت‌ها را مدنظر قرار داد.
***
